سیره اهل بیت(علیهم السلام) در ایجاد وحدت میان مسلمانان (1)

آیین مقدس اسلام برای هدایت انسان به مسیر رشد و کمال، برنامه‌ای کامل تدوین نموده  و به همه نیازها و ابعاد انسان توجهی ویژه دارد و راه رسیدن به کمال را در زندگی اجتماعی می‌داند. یکی از نیازهای جامعه اسلامی، مسأله وحدت و یکپارچگی است که در زندگی جمعی مسلمانان نقشی بسیار مهم و سرنوست ساز ایفا می‌کند.

اقامه دین الهی و احکام نورانی آن، که ضامن نظم اجتماعی و امنیت و عدالت و همبستگی است؛ درگرو از بین بردن اختلافات و نزاع در دین است؛ چراکه با وجود پدیده شوم اختلاف، مصالح امت اسلامی به خطر خواهد افتاد و باعث سستی و شکست خواهد شد. اهل بیت(علیهم السلام) همواره از بنیانگذاران وحدت و از منادیان آن بوده و در سیره خود بر این امر مهم تأکید داشته‌اند.
 برخی از مصادیق؛ مانند: احترام به مقدسات مخاطب، تحمل عقاید دیگران، حل مشکل حقوقی مسلمانان را می‌توان رصد و ردیابی کرد. سؤال اصلی ما در این نوشتار این است که سیره اهل بیت(علیهم السلام) در ایجاد وحدت میان مسلمین چه بوده است؟ فرضیه‌ای که در تحقیق مطرح گردیده، این است که امامان(علیهم السلام)  با توجه به موقعیت‌ها و شرایط  اجتماعی در پی ایجاد وحدت بین مسلمانان بوده و بر برادری و وحدت امت اسلامی تأکید می‌کردند. در سیره حضرت علی(ع)  می‌بینیم که آن بزرگوار جهت حفظ وحدت و جلوگیری از تشتت در جامعه اسلامی، از حقِ خود صرف نظر می‌کند و 25 سال خانه نشینی را متحمل می‌شود. این رفتار حاکی از اهمیت اتحاد و انسجام مسلمین دارد.

محورهای وحدت مسلمین
برای ایجاد وحدت میان مسلمانان، محورهایی وجود دارد که از آن‌ها به عنوان عوامل مشترک اتحاد میان فِرق و مذاهب اسلامی یاد می‌ شود: 
الف) ایمان به وحدانیت خدا و پرستش او. 
ب) ایمان به رسولان الهی و به خصوص ایمان به خاتمیت پیامبر(ص). 
ج) باور به معاد و روز رستاخیز. 
د) اشتراک در کتاب آسمانی قرآن کریم و باور به حقانیت و صدق گفتار او. 
هـ) اشتراک در بسیاری از اعمال عبادی؛ از قبیل نماز، روزه، حج، زکات و... 
در اینجا به سیره اهل بیت: در ایجاد وحدت میان مسلمانان می‌ پردازیم: 
1. سیاست صبر و سکوت
می‌ دانیم که علی(ع) بعد از پیامبرخدا(ص) شایسته ‌ترین فرد برای اداره امور جامعه اسلامی بود‎‎ند و هیچ کس از نظر فضیلت، تقوا، شجاعت، جهاد در راه خدا و سایر صفات عالی انسانی به پایه آن حضرت نمی‌ رسید. لذا این انتظار می‌‎رفت که پس از رحلت پیامبر، امیر مؤمنان زمام حکومت اسلامی را در دست بگیرد و رهبری مسلمین را تداوم بخشد، اما در مقام عمل چنین اتفاقی نیفتاد و بعد از پیامبر(ص) مسیر خلافت اسلامی منحرف گردید
و علی(ع) از صحنه سیاسی و مرکز قدرت در رهبری امت اسلامی به دور ماند. چون این انحراف برایش قابل تحمل نبود و سکوت را روا نمی‌ دانست، بار‌ها با استدلال و احتجاج های خود، خلیفه و هواداران او را مورد اعتراض قرارداد اما این اعتراضات چندان سودی نبخشید. 
امیر مؤمنان در این جریان بر سر دو راهی حساسی قرار گرفت؛ یا باید در برابر حکومت نامشروع قیام می‌ کرد و حق خود را می‌ گرفت و یا وضع موجود را تحمل کرده، به وحدت و اتحاد جامعۀ نوپای اسلامی می‌ اندیشید و به حل مشکلات امت اسلامی و وظایف خود می‌ پرداخت؛ لذا تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی آن روز باعث شد تا امام7 گزینه دوم را انتخاب کند. 
حضرت به صبر و سکوت خود در برابر انحراف خلافت اسلامی از می‌سر اصلی اشاره کرده؛ خطاب به اعضای شورا فرموده اند: 
«به یقین می‌‏دانید که سزاوار‌تر از دیگران به خلافت، من هستم. سوگند به خدا به آنچه انجام داده‏ اید گردن می‌‏نهم، تا هنگامی که اوضاع مسلمانان رو براه باشد و از هم نپاشد و جز من به دیگری ستم نشود و پاداش این گذشت و سکوت و فضیلت را از خدا انتظار دارم و از آن همه زر و زیوری که به دنبال آن حرکت می‌‏کنید، پرهیز می‌‏کنم.» (دشتی، 1379، ص123). [1] 
در جای دیگر فرمود: 
هنگامی که خداوند پیامبر خود را قبض کرد، قریش با خود کامگی، خود را بر ما مقدم شمرده، ما را ـ که به رهبری امت از همه شایسته‌تر بودیم ـ از حق خود بازداشت ولی من دیدم که صبر و بردباری براین کار، بهتر از ایجاد تفرقه میان مسلمانان و ریخته شدن خون آنان است؛ زیرا مردم به تازگی اسلام را پذیرفته بودند و دین مانند مشکی مملوّ از شیر بود که کف کرده باشد و کوچک‌ترین سستی و غفلت آن را فاسد می‌سازد، و کوچک‌ترین فرد آن را وارونه می‌‎کند.» (صبحی صالح، 1414، ص308). 
2. حل اختلافات حقوقی مسلمانان
کارنامه اهل بیت: در موضوع اتحاد اسلامی و فراخوان جوامع بشری به همدلی و همفکری و همکاری براساس توحید و عدل، کارنامه ای درخشان و بلند و پر حجم است و بررسی رفتار و گفتار امام صادق7 در زمینه های زیر می‌ تواند نقش آن امام بزرگوار را در اتحاد مسلمین بیش ‌تر روشن سازد: 
1. امام صادق(ع) و توصیه شیعیان به تقیه. 
2. امام صادق(ع) و حل اختلافات فکری پیروان اهل بیت. 
3. امام صادق(ع) و ارائه راهکار حل اختلافات حقوقی شیعه. 
4. امام صادق(ع) وتأکید بر اصل همزیستی و مدارا با اهل سنّت وهمه فرق اسلامی. 
5. امام صادق(ع) و تأکید بر نماز جمعه و جماعت و اعیاد اسلامی. 
امام صادق(ع) و برخورد هوشیارانه ایشان با نمایندگان و کارگزاران دولت عباسی، زمینه جهاد فرهنگیِ بزرگی را فراهم آورد. هرکدام از محورهای پیش گفته، بخشی از کارنامه امام ششم را نشان می‌ دهد که چگونه آن حضرت همچون دیگر پیشوایان پاک اسلام در جهت «عبادت الهی» و «عدالت اجتماعی» و «تحکیم روابط امت اسلامی» و هدایت جامعه بشری گام برداشتند؛ برای نمونه یکی از برنامه های وحدت آفرین آن پیشوای پاک یادآوری می‌ شود: 
مفضّل بن عمر گوید: «هرگاه بین دو نفر از شیعیان ما درگیری [مالی] دیدی، آن را با پرداخت اموال من حل کن.» [2] (کلینی، 1407، ج2، ص209). 
هزینه وجوه شرعی در جهت اتحاد و برادری پیروان اهل بیت: و حلّ اختلافات درونی، یکی از برنامه های معروف امام صادق(ع) است.

این مطلب ادامه دارد...